خواب رفتگي يا paresthesia احساس سوزش و خارشي ناخوشايند همراه با سوزن سوزن شدن عضو خواب رفته است كه غالبا در دست و پا ايجاد ميشود. دليل معمول بروز چنين حالتي نشستن، تكيه كردن يا خوابيدن بر روي عضو است به طوريكه فشاري مداوم بر اعصاب اين عضو وارد شده يا جريان خون در اين منطقه مختل شود.

تغيير حالت دادن و خارج كردن عضو خواب رفته از حالت فشرده، معمولا اين حالت را از بين ميبرد. اما با برداشته شدن فشار و با برقرار شدن پيام رساني اعصاب به مغز و نخاع، ابتدا حالت بي حسي جاي خود را به درد و سوزش داده و سپس از بين ميرود. در بعضي از موارد خواب رفتگي در اثر آسيب ديدگي عصب يا اختلالات خاصي در سيستم عصبي ايجاد ميشود. اگر شما غالبا و يا به مدتهاي طولاني دچار خواب رفتگي اعضا ميشويد، حتما به پزشك مراجعه كنيد.

علائم

علائم خواب رفتگي كه معمولا در دست و پا رخ ميدهد عبارتند از :

• در ابتدا عضو دچار بي حسي و سنگيني ميشود

• پوست عضو خواب رفته سوزن سوزن شده و به خارش مي افتد

• اين عوارض پس از بازگشت بدن به حالت عادي، در عرض چند دقيقه برطرف ميشود

تعدادي از دلايل عمده

• وارد شدن فشار بر روي عصب

• كاهش مقدار خون موجود در عضو

• آسيب ديدگي عصب

• تنفس سريع (نفس نفس زدن)

• متاثر شدن اعصاب از ماده اي سمي، مانند الكل يا سرب

• عارضه جانبي بعضي از داروها

• ديابت (بيماري قند)

• تصلب بافتهاي عصبي يا multiple sclerosis

• كم كاري تيروئيد

• سكته ناقص

• سكته

خواب رفتگي بر اثر فشار اطلاعات دريافت شده از محيط، توسط اعصاب پيراموني بدن به مغز و نخاع فرستاده ميشود. هنگامي كه يك عصب حسي به دليل قرار گرفتن در يك حالت تنگ و ناراحت تحت فشار قرار گيرد، از كارايي آن كاسته ميشود. اگر اين فشار ادامه يابد، عضو درگير دچار خواب رفتگي ميشود، به اين معنا كه پيامهاي حسي قطع ميشوند.

به محض آنكه فشار از عصب برداشته شود، كار خود را از سر ميگيرد. حالت ناخوشايند سوزن سوزن شدن، در اثر فرستاده شدن ناگهاني پيامهاي متعدد درد از عصب به مغز است. اعصاب ديگري كه در اين وضعيت تحت فشار قرار گرفته بودند، از جمله عصبهاي تشخيص دهنده دما، براي بازگشت به حالت اوليه به زمان بيشتري نياز دارند.

فشردگي شديد عصب رگهاي عصبي نيز ميتوانند در اثر گير افتادن ميان استخوانها يا بافتهاي ديگر تحت فشار شديد قرار بگيرند. براي مثال :

• سندرم تونل مچ دست – عصب اصلي دست از ميان حلقه اي متشكل از استخوانهاي مچ ميگذرد. وجود تاندونهايي كه غشايي ملتهب و متورم داشته باشند، فضاي اين تونل را تنگ كرده و عصب را به شدت فشار ميدهند. نشانه هاي اين مشكل شامل حالت خواب رفتگي، درد و ضعف دست است.

• آسيب ديدگي ريشه عصب گردن- اعصاب گردن از درون سوراخهاي كوچك موجود در ميان مهره ها خارج ميشوند.فضاي اين سوراخها ميتواند در اثر التهاب، آسيب دبدگي يا رشد بيش از حد بافت استخواني، كوچك شود و در نتيجه عصبي كه از آن عبور ميكند به شدت تحت فشار قرار ميگيرد. در اين حالت احساس خواب رفتگي در گردن ايجاد شده و موجب بروز درد جابجا شده در بازوها ميشود.

• سياتيك – عصب سياتيك، عصب اصلي پا است كه به صورت چهار شاخه عصبي از ميان مهره هاي بخش پاييني ستون مهره ها خارج ميشود. هر مهره توسط ديسك هايي غضروفي محافظت ميشود. افتادگي يا جابجايي اين ديسك موجب برآمدگي در مسير عصب و فشردگي آن ميشود، اين حالت علاوه بر ايجاد احساس خواب رفتگي در محل، ميتواند موجب بروز درد جابجا شده در پا شود.
التهاب عصبي التهاب عصبي يا ورم رشته هاي عصبي، دلايل متعددي دارد كه رايج ترين آنها از اين قرارند :

• الكل – مصرف مداوم و بيش از حد الكل ميتواند موجب مسموميت اعصاب شده و وضعيتي را به وجود آورد كه پريفرال نوروپاتي peripheral neuropathy (بيماري اعصاب پيراموني) نام دارد و بارزترين نشانه آن خواب رفتگي در اعضا است.

• سندروم گيلين بري (Guillain-Barre) – حالتي كه به احتمال فراوان در اثر عفونت ويروسي ايجاد ميشود و اعصاب پيراموني را تحت تاثير قرار داده، موجب درد و بي حسي در عضو ميشود.

• كم خوني خطرناك (Pernicious anemia) – كاهش يا عدم كارايي ويتامين B12 موجب كند شدن روند توليد گلبول قرمز شده و عملكرد نخاع را تحت الشعاع قرار ميدهد.

بيماري عصبعلامت مشخصه بيماري عصب يا نوروپاتي، عدم وجود رابطه اطلاعاتي حسي بين عصب و مغز است كه در اثر آسيب ديدگي عصب حسي ايجاد ميشود.براي مثال، شخص دچار نوروپاتي ممكن است درد را در حد معمول آن حس نكند و يا اصلا احساس درد نداشته باشد. شرايطي كه ميتوانند موجب بروز چنين آسيبهايي شوند از اين قرارند :

• قطع شدن نخاع

• بيماري قند

• نوروپاتي حسي ارثي

• قرار گرفتن در معرض داروهاي خاص يا فلزات سنگيني چون سرب
• مصرف مداوم و بيش از حد الكل

پيگيري پزشكي بروز هر از گاه حالت خواب رفتگي، مورد نگران كننده اي نيست. اما خواب رفتگي مزمن ميتواند نشانه يك مشكل اساسي باشد. اگر بيش از حد يا در فواصل كوتاه دچار خواب رفتگي اعضا ميشود، به پزشك مراجعه كرده و از او بخواهيد تا از شما يك معاينه كامل به عمل آورد.

روشهاي درمان درمان خواب رفتگي ارتباط مستقيمي با دليل بروز آن دارد و در هر مورد متفاوت است. براي مثال، سندرم تونل مچ دست، با مصرف داروهاي ضد التهاب و ادرار آور، استراحت و بستن مچ با نوارهاي كشي مخصوص بهبود ميابد. مشكل عصبي كه در ميان استخوان يا بافتهاي ديگر فشرده شده باشد ممكن است با فيزيوتراپي برطرف شود يا براي رفع آن به جراحي نياز باشد. شرايط نامحسوسي چون بيماري قند، بايد به طور جدي و با دقت كنترل شود تا مشكلات جانبي اين بيماري كاهش يابند. نشانه هاي التهاب عصبي و آسيب ديدگي عصب كه در اثر مصرف الكل بروز ميكنند نيز، معمولا با عدم مصرف الكل، بهبود خواهد يافت.